Jak nie być niegrzecznym w Japonii
Jak nie być niegrzecznym w Japonii
Słownictwo
- 丁寧語 【てい・ねい・ご】 - język formalny
- 尊敬語 【そん・けい・ご】 - język honoryfikatywny
- 謙譲語 【けん・じょう・ご】 - język skromny
- はい - tak (formalnie)
- いいえ - nie (formalnie)
Japoński, który poznaliśmy dotychczas jest świetny!... jeśli masz 5 lat. Od dorosłych niestety, podczas rozmów z niektórymi osobami, oczekuje się używania grzeczniejszej formy języka (zwanej ). Osoby, wobec których będziesz prawdopodobnie używał to: 1) osoby o wyższym statusie społecznym oraz 2) nieznajomi. Podjęcie decyzji o tym, którą wersję języka stosować, to w dużej mierze kwestia "wyczucia", jednak dobrym pomysłem jest trzymanie się jednej wersji dla danej osoby.
Później (prawdopodobnie dużo później), poznamy jeszcze bardziej formalne formy: honoryfikatywnyą （） i skromną （）. Są one bardziej przydatne, niż mogłoby się wydawać - w końcu sprzedawcy, recepcjoniści i tym podobni będą zwracać się do ciebie używając właśnie takich form. Narazie jednak skupmy się na , który stanowi podstawę i .
Na szczęście zamiana języka z nieformalnego na formalny nie jest trudna. Mogą wystąpić drobne zmiany w słownictwie (przykładowo, "tak" and "nie" w języku formalnym zmienią się na, odpowiednio, 「」 i 「」), jak również nie będą używane bardzo kolokwialne zakończenia zdań (temat zakończeń zdań poruszymy nieco później.) W zasadzie różnica między mową formalną a nieformalną pojawia się dopiero na samym końcu zdania. Nawet nie będziesz wiedział, jakim językiem mówi dana osoba, dopóki nie zakończy zdania.
Rdzeń czasownika
Słownictwo
- 食べる 【た・べる】 (ru-czas.) - jeść
- 泳ぐ 【およ・ぐ】 (u-czas.) - pływać
- する (wyjątek) - robić
- 来る 【く・る】 (wyjątek) - przychodzić
- 怒る 【おこ・る】 (u-czas.) - złościć się
- 鉄拳 【てっ・けん】 - pięść
- 休み 【やす・み】 - odpoczynek; wakacje
- 飲む 【の・む】 (u-czas.) - pić
- 明日 【あした】 - jutro
- 映画 【えい・が】 - film
- 見る 【み・る】 (ru-czas.) - widzieć
- 行く 【い・く】 (u-czas.) - iść
- 友達 【とも・だち】 - przyjaciel
- 遊ぶ 【あそ・ぶ】 (u-czas.) - bawić się
- 楽しむ 【たの・しむ】 (u-czas.) - cieszyć się
- 出す 【だ・す】 (u-czas.) - wyciągnąć
- 走る 【はし・る】 (u-czas.) - biegać
- 走り出す 【はし・り・だ・す】 (u-czas.) - zaczynać bieg
- 着る 【き・る】 (ru-czas.) - nosić
- 替える 【か・える】 (ru-czas.) - zmieniać
- 着替える 【き・が・える】 (ru-czas.) - przebierać się
- 付ける 【つ・ける】 (ru-czas.) - przyczepiać
- 加える 【くわ・える】 (ru-czas.) - dodawać
- 付け加える 【つ・け・くわ・える】 (ru-czas.) - dodać jedną rzecz do drugiej
- 言う 【い・う】 (u-czas.) - powiedzieć
- 言い出す 【い・い・だ・す】 (u-czas.) - zacząć mówić
Aby móc odmienić wszelkie u- i ru-czasowniki do swoich odpowiednich form formalnych, najpierw musimy poznać, czym jest rdzeń czasownika. W podręcznikach może on być nazywany rdzeniem masu, ale nazwijmy go po prostu rdzeniem, ponieważ jest używany w wielu innych odmianach poza formą masu. Rdzeń jest o tyle fajny, że jest łatwy do utworzenia i przydatny w wielu różnych formach gramatycznych.
Zasady tworzenia rdzenia czasownika
- Dla ru-czasowników: Usuń 「る」
Przykład: →
- Dla u-czasowników: Ostatnia samogłoska zamienia się z / u / na / i /.
Przykład: →
- Wyjątki:
- 「」 staje się 「し」
-
「」 staje się 「き」
Rdzeń sam w sobie może być bardzo wyspecjalizowanym i ograniczonym sposobem tworzenia rzeczowników odczasownikowych. Jakkolwiek partykuła 「の」 pozwala na traktowanie czasowników jak rzeczowniki, to rdzeń czasownika jest dosłownie rzeczownikiem. Co więcej, w bardzo rzadkich przypadkach owy rdzeń jest częściej używany niż sam czasownik! Tak jest chociażby w przypadku słowa 「」（いかる）. Film "Wściekłe pięści" jest tłumaczony jako 「の」, a nie jako 「」. Ponadto, 「」 najprawdopodobniej zostanie przeczytane jako 「」, które jest całkowicie innym czasownikiem, ale z tym samym znaczeniem i kanji! Istnieją też słowa (takie jak 「」), które tak naprawdę są rdzeniami używanymi jako zwykłe rzeczowniki. Generalnie jednak nie można w ten sposób dokonać zmiany dowolnego czasownika w rzeczownik. Poniższe zdanie, na przykład, jest błędne.
飲みを。
(To zdanie ma sens, ale nikt tak nie mówi)
Przydatną konstrukcją gramatyczną, która działa z rdzeniem każdego czasownika, to użycie go jako celu czasownika ruchu (w tym przypadku prawie zawsze 「行く」 i 「来る」). Taka forma oznacza, "iść/przyjść [coś zrobić]". Przykład poniżej.
- 、をに。- Jutro idę obejrzeć film.
「に」 jest połączeniem rdzenia 「」 （czyli samego 見） z partykułą lokatywną 「に」.
Partykuła kierunku 「へ」 brzmiałaby tak, jakbyś dosłownie szedł albo przychodził do robienia czegoś, podczas gdy partykuła 「に」 wskazuje na to, że idziesz albo przychodzisz w celu zrobienia czegoś.
- 、がへ。
Wczoraj przyjaciel przyszedł do bawienia się. (Brzmi nieco dziwnie)
- 、がに。
Wczoraj przyjaciel przyszedł się pobawić.
Wyrażenie 「に」, oznaczające "oczekiwać na coś (przyjemnego)" jest utworzone z użyciem gramatyki podobnej do powyższej, ale jest wyjątkowym przypadkiem i powinno być raczej uznawane za stałe wyrażenie.
Czasem do rdzenia dołączane są inne czasowniki w celu utworzenia nowych znaczeń. Przykładowo, kiedy 「」 zostanie dołączone do rdzenia 「」, czyli 「」, otrzymasz 「」, oznaczające "ruszyć biegiem". Inne przykłady to: 「」, oznaczające "zamienić (na coś innego)" oraz 「」, które oznacza "dodać coś poprzez przyłączenie". Jak widzisz, dwa osobne znaczenia czasowników zostają połączone w celu utworzenia nowego znaczenia. Na przykład, 「」 oznacza "zacząć mówić", łącząc znaczenia "mówić" i "wyciągnąć". Niestety nie ma tutaj jakiejś ogólnej zasady i trzeba po prostu zapamiętać te czasowniki jako osobne słówka.
Teksty pisane w formalnym kontekście, jak np. artykuły w gazetach, używają też rdzenia jako czasownika łączącego. Wrócimy do tego później w lekcji dotyczącej wyrażeń formalnych.
Formalizowanie czasowników z użyciem 「～ます」
Słownictwo
- 明日 【あした】 - jutro
- 大学 【だい・がく】 - studia
- 行く 【い・く】 (u-czas.) - iść
- 先週 【せん・しゅう】 - zeszły tydzień
- 会う 【あ・う】 (u-czas.) - spotkać
- 晩ご飯 【ばん・ご・はん】 - kolacja
- 食べる 【た・べる】 (ru-czas.) - jeść
- 面白い 【おも・しろ・い】(i-adj) - ciekawe
- 映画 【えい・が】 - film
- 見る 【み・る】 (ru-czas.) - widzieć, oglądać
Oczywiście pojęcie rdzenia czasownika wprowadziłem po to, by nauczyć cię odmieniać czasowniki do ich formy formalnej, czyli... formy masu! Forma masu zawsze znajduje się na końcu pełnego zdania, a nigdy jako część zdania podrzędnego. Kiedy poznamy zdania złożone współrzędnie, zobaczysz, że każde podzdanie zdania współrzędnie złożonego również może kończyć się formą masu.
Aby odmienić czasownik do formy masu, do rdzenia czasownika dołącza się różne odmiany 「ます」 w zależności od czasu. Odmiany te ukazuje poniższa tabela.
Tabela odmian z przykładowym rdzeniem 「」
| Odmiany ます | Rdzeń+ます |
| Prosta | ます |
|
| Zaprzeczona | ません |
|
| Przeszła | ました |
|
| Przeszła Zaprzeczona | ませんでした |
|
Przykłady
- 、に。
Jutro idę na uczelnię.
- 、ボブによ。
Spotkałem Boba w tamtym tygodniu, wiesz?
- をね。
Nie jadłeś kolacji, prawda?
- は。
Jeśli chodzi o nieciekawe filmy, nie oglądam.
Używanie 「です」 do wszystkiego innego
Słownictwo
- かわいい (i-przym.) - uroczy
- 静か 【しず・か】 (na-przym.) - cichy
- 子犬 【こ・いぬ】 - szczenię
- とても - bardzo
- 好き 【す・き】 (na-przym.) - lubiany
- 昨日【きのう】 - wczoraj
- 時間 【じ・かん】 - czas
- ある (u-czas.) - być (nieożywione)
- その - tamto （skrót od 「それの」）
- 部屋 【へ・や】 - pokój, pomieszczenie
- 先週 【せん・しゅう】 - zeszły tydzień
- 見る 【み・る】 (ru-czas.) - widzieć
- 映画 【えい・が】 - film
- 面白い 【おも・しろ・い】(i-przym.) - ciekawy
Do zdań, które nie kończą się ru- czy u-czasownikiem, wystarczy jedynie dodać 「です」 albo 「でした」. Możesz tak zrobić również w przypadku rzeczowników zastępczych (zarówno 「の」, jak i 「ん」), traktując je jak zwyczajne rzeczowniki. Trzeba też pamiętać o usunięciu wszelkich oznajmujących 「だ」. Wychodzi na to, że, chcąc być grzecznym, nie wypada oznajmiać tak śmiało, jak czyni się to używając 「だ」. Podobnie jak forma masu, 「です」/「でした」 też może pojawić się jedynie na końcu pełnego zdania. Odmiany ukazuje tabelka.
i-przymiotnik (nie używa się だ)
| Swobodnie | Formalnie |
| Prosta | |
です |
| Zaprzeczona | |
です |
| Przeszła | |
です |
| Przeszła zaprzeczona | |
です |
na-przymiotnik/rzeczownik (należy usunąć だ)
| Swobodnie | Formalnie |
| Prosta | （だ） |
です |
| Zaprzeczona | |
です |
| Przeszła | |
でした |
| Przeszła zaprzeczona | |
です |
※ Zauważ, że 「でした」 używa się dla czasu przeszłego wyłącznie w przypadku rzeczowników i na-przymiotników. Częstym błędem jest używanie tej formy dla i-przymiotników. Pamiętaj: 「でした」 jest niepoprawne!
Przykłady
- はです。
Jeśli chodzi o szczenięta, bardzo lubić. (Najbardziej naturalnym tłumaczeniem byłoby, że ktoś bardzo lubi szczenięta, jednak nie ma wystarczającego kontekstu, by wykluczyć, że to szczenięta coś bardzo lubią)
- 、がんです。
To było tak, że wczoraj nie było czasu.
- はです。
Tamto pomieszczenie jest niezbyt ciche.
-
には、です。
Film obejrzany w zeszłym tygodniu był bardzo ciekawy.
※ Zderzenie z rzeczywistością
Słyszałem już mnóstwo razy, że forma teraźniejsza zaprzeczona, jaką tutaj podaję, nie jest "oficjalnie" poprawną odmianą. Za "poprawną" odmianę uważa się zamianę końcówki 「ないです」 na 「」. Rozumowanie jest takie, że formalna zaprzeczona forma czasownika 「」 to nie 「ないです」, lecz 「」. Zatem, 「」 tak naprawdę stałoby się 「」, natomiast 「」: 「」.
W rzeczywistości jednak tzw. "oficjalna" odmiana jest w obecnych czasach raczej sztywna i przeformalizowana. W normalnych, codziennych rozmowach, praktycznie w każdym przypadku zostaną użyte odmiany przedstawione wyżej. Tak więc, jakkolwiek powinieneś używać formalnych odmian w pracach pisemnych napisanych formalnym językiem, usłyszenie ich w mowie należy do rzadkości. Polecam jednak zaznajomić się z obiema odmianami.
Bardziej formalna odmiana zaprzeczona
| Swobodnie | Formalnie |
| Zaprzeczona | |
ありません |
| Przeszła zaprzeczona | |
ありませんでした |
| Zaprzeczona | |
ありません |
| Przeszła zaprzeczona | |
ありませんでした |
Przykłady
- はですよ。
Tamto pomieszczenie jest niezbyt ciche, wiesz?
- はじゃありませんよ。
Tamto pomieszczenie jest niezbyt ciche, wiesz?
「です」 NIE jest tym samym, co 「だ」
Słownictwo
- そう - tak/w taki sposób
- 思う 【おも・う】 (u-czas.) - myśleć
- はい - tak (formalnie)
- 答える 【こた・える】 (ru-czas.) - odpowiadać
Jeśli uczęszczałeś na lekcje języka japońskiego, to być może usłyszałeś tam, że 「です」 to taka grzeczniejsza forma 「だ」. Chciałbym tu jednak wskazać kilka kluczowych różnic, które powodują, że tak naprawde są to dwie zupełnie różne rzeczy. Nie jestem w stanie w pełni wyjaśnić powodów, dla których są to zasadniczo różne wyrazy, bez przywoływania gramatyki, której jeszcze nie poznaliśmy. W związku z tym kieruję to do tych, którzy uczyli się już japońskiego i zostali wprowadzeni w błąd, że 「だ」 jest nieformalną wersją 「です」. Ci, dla których jest to nowość, mogą śmiało pominąć tą część.
Pewnie większość z was poznała już zwrot 「」. Otóż, pełne zdanie z użyciem stanu bycia z 「」, a które oznacza "tak jest", można stworzyć na cztery sposoby.
Różne sposoby powiedzenia "Tak jest"
- 。
- だ。
- です。
- でございます。
Pierwszy z nich 「」 to dorozumiany stan bycia, a 「だ」 jest jawnie oznajmiający. Jak wspominałem wcześniej, skromne, delikatne 「」 jest często używane przez kobiety, podczas gdy bardziej śmiałe 「だ」 jest używane przez mężczyzn.
「です」 jest formalną wersją 「」, utworzoną poprzez dołączenie 「です」 do rzeczownika. 「です」 nie jest formalną wersją 「だ」 w której 「だ」 jest zastąpione przez 「です」, już wyjaśniam dlaczego.
Co, gdybyśmy chcieli zamiast tego zapytać "czy tak jest"? Istnieje na to wiele sposobów, z których kilka podaję poniżej. (Ta gramatyka zostanie poruszona w późniejszej części.)
Różne sposoby zapytania "Czy tak jest?"
- ？
- か？
- ですか？
Jak wyjaśniałem wcześniej, 「だ」 jest używane w celu oznajmienia czegoś, co uznaje się za fakt. W związku z tym 「だか？」 nie jest prawidłowym sposobem na zadanie pytania, ponieważ jednocześnie oznajmia fakt i o niego pyta! Z kolei to, że 「ですか」 jest prawidłowym pytaniem pokazuje, że 「です」 i 「だ」 są istotnie różne. 「です」, ukazując szacunek i pokorę, nie jest tak asertywne - jest jedynie grzeczną wersją 「」.
Poza różnicą w niuansach między 「だ」 i 「です」, inną kluczową różnicą jest fakt, że 「だ」 jest używane w wielu rodzajach gramatyki w celu wytyczenia zdania podrzędnego. 「です」 z kolei jest używane tylko na końcu zdania w celu oznaczenia formalnego stanu bycia. Rozważmy poniższe zdania. (Ta gramatyka zostanie poruszona w późniejszej części.)
- だと
Myślę, że tak jest.
ですと
(Niepoprawne zdanie)
「だと」 jest poprawne, podczas gdy 「ですと」 nie jest, ponieważ 「です」 może wystąpić tylko na końcu zdania. Jedyny przypadek, w którym 「です」 może wystąpić w zdaniu podrzędnym, to bezpośredni cytat, jak niżej.
Podsumowując, zamiana 「です」 na 「だ」 z myślą, że jedno jest formalnym odpowiednikiem drugiego (lub na odwrót) może skutkować potencjalnie niepoprawnymi gramatycznie zdaniami. Najlepiej myśleć o nich jako o zupełnie odrębnych rzeczach (ponieważ takimi właśnie są).
This page has last been revised on 2005/1/8
