Jak nie być niegrzecznym w Japonii

← Wróć | Spis zagadnień | Dalej →



Jak nie być niegrzecznym w Japonii

Słownictwo

  1. 丁寧語 【てい・ねい・ご】 - język formalny
  2. 尊敬語 【そん・けい・ご】 - język honoryfikatywny
  3. 謙譲語 【けん・じょう・ご】 - język skromny
  4. はい - tak (formalnie)
  5. いいえ - nie (formalnie)
Japoński, który poznaliśmy dotychczas jest świetny!... jeśli masz 5 lat. Od dorosłych niestety, podczas rozmów z niektórymi osobami, oczekuje się używania grzeczniejszej formy języka (zwanej 丁寧語). Osoby, wobec których będziesz prawdopodobnie używał 丁寧語 to: 1) osoby o wyższym statusie społecznym oraz 2) nieznajomi. Podjęcie decyzji o tym, którą wersję języka stosować, to w dużej mierze kwestia "wyczucia", jednak dobrym pomysłem jest trzymanie się jednej wersji dla danej osoby. Później (prawdopodobnie dużo później), poznamy jeszcze bardziej formalne formy: honoryfikatywnyą (尊敬語) i skromną (謙譲語). Są one bardziej przydatne, niż mogłoby się wydawać - w końcu sprzedawcy, recepcjoniści i tym podobni będą zwracać się do ciebie używając właśnie takich form. Narazie jednak skupmy się na 丁寧語, który stanowi podstawę 尊敬語 i 謙譲語. Na szczęście zamiana języka z nieformalnego na formalny nie jest trudna. Mogą wystąpić drobne zmiany w słownictwie (przykładowo, "tak" and "nie" w języku formalnym zmienią się na, odpowiednio, 「はい」 i 「いいえ」), jak również nie będą używane bardzo kolokwialne zakończenia zdań (temat zakończeń zdań poruszymy nieco później.) W zasadzie różnica między mową formalną a nieformalną pojawia się dopiero na samym końcu zdania. Nawet nie będziesz wiedział, jakim językiem mówi dana osoba, dopóki nie zakończy zdania.

Rdzeń czasownika

Słownictwo

  1. 食べる 【た・べる】 (ru-czas.) - jeść
  2. 泳ぐ 【およ・ぐ】 (u-czas.) - pływać
  3. する (wyjątek) - robić
  4. 来る 【く・る】 (wyjątek) - przychodzić
  5. 怒る 【おこ・る】 (u-czas.) - złościć się
  6. 鉄拳 【てっ・けん】 - pięść
  7. 休み 【やす・み】 - odpoczynek; wakacje
  8. 飲む 【の・む】 (u-czas.) - pić
  9. 明日 【あした】 - jutro
  10. 映画 【えい・が】 - film
  11. 見る 【み・る】 (ru-czas.) - widzieć
  12. 行く 【い・く】 (u-czas.) - iść
  13. 友達 【とも・だち】 - przyjaciel
  14. 遊ぶ 【あそ・ぶ】 (u-czas.) - bawić się
  15. 楽しむ 【たの・しむ】 (u-czas.) - cieszyć się
  16. 出す 【だ・す】 (u-czas.) - wyciągnąć
  17. 走る 【はし・る】 (u-czas.) - biegać
  18. 走り出す 【はし・り・だ・す】 (u-czas.) - zaczynać bieg
  19. 着る 【き・る】 (ru-czas.) - nosić
  20. 替える 【か・える】 (ru-czas.) - zmieniać
  21. 着替える 【き・が・える】 (ru-czas.) - przebierać się
  22. 付ける 【つ・ける】 (ru-czas.) - przyczepiać
  23. 加える 【くわ・える】 (ru-czas.) - dodawać
  24. 付け加える 【つ・け・くわ・える】 (ru-czas.) - dodać jedną rzecz do drugiej
  25. 言う 【い・う】 (u-czas.) - powiedzieć
  26. 言い出す 【い・い・だ・す】 (u-czas.) - zacząć mówić
Aby móc odmienić wszelkie u- i ru-czasowniki do swoich odpowiednich form formalnych, najpierw musimy poznać, czym jest rdzeń czasownika. W podręcznikach może on być nazywany rdzeniem masu, ale nazwijmy go po prostu rdzeniem, ponieważ jest używany w wielu innych odmianach poza formą masu. Rdzeń jest o tyle fajny, że jest łatwy do utworzenia i przydatny w wielu różnych formach gramatycznych.
Zasady tworzenia rdzenia czasownika
Rdzeń sam w sobie może być bardzo wyspecjalizowanym i ograniczonym sposobem tworzenia rzeczowników odczasownikowych. Jakkolwiek partykuła 「の」 pozwala na traktowanie czasowników jak rzeczowniki, to rdzeń czasownika jest dosłownie rzeczownikiem. Co więcej, w bardzo rzadkich przypadkach owy rdzeń jest częściej używany niż sam czasownik! Tak jest chociażby w przypadku słowa 「怒る」(いかる). Film "Wściekłe pięści" jest tłumaczony jako 「怒り鉄拳」, a nie jako 「怒る鉄拳」. Ponadto, 「怒る」 najprawdopodobniej zostanie przeczytane jako 「おこる」, które jest całkowicie innym czasownikiem, ale z tym samym znaczeniem i kanji! Istnieją też słowa (takie jak 「休み」), które tak naprawdę są rdzeniami używanymi jako zwykłe rzeczowniki. Generalnie jednak nie można w ten sposób dokonać zmiany dowolnego czasownika w rzeczownik. Poniższe zdanie, na przykład, jest błędne. Przydatną konstrukcją gramatyczną, która działa z rdzeniem każdego czasownika, to użycie go jako celu czasownika ruchu (w tym przypadku prawie zawsze 「行く」 i 「来る」). Taka forma oznacza, "iść/przyjść [coś zrobić]". Przykład poniżej.
  1. 明日映画行く。- Jutro idę obejrzeć film.
に」 jest połączeniem rdzenia 「見る」 (czyli samego 見) z partykułą lokatywną 「に」. Partykuła kierunku 「へ」 brzmiałaby tak, jakbyś dosłownie szedł albo przychodził do robienia czegoś, podczas gdy partykuła 「に」 wskazuje na to, że idziesz albo przychodzisz w celu zrobienia czegoś.
  1. 昨日友達遊びきた。 Wczoraj przyjaciel przyszedł do bawienia się. (Brzmi nieco dziwnie)
  2. 昨日友達遊びきた。 Wczoraj przyjaciel przyszedł się pobawić.

Wyrażenie 「楽しみする」, oznaczające "oczekiwać na coś (przyjemnego)" jest utworzone z użyciem gramatyki podobnej do powyższej, ale jest wyjątkowym przypadkiem i powinno być raczej uznawane za stałe wyrażenie.

Czasem do rdzenia dołączane są inne czasowniki w celu utworzenia nowych znaczeń. Przykładowo, kiedy 「出す」 zostanie dołączone do rdzenia 「走る」, czyli 「走り」, otrzymasz 「走り出す」, oznaczające "ruszyć biegiem". Inne przykłady to: 「切り替える」, oznaczające "zamienić (na coś innego)" oraz 「付け加える」, które oznacza "dodać coś poprzez przyłączenie". Jak widzisz, dwa osobne znaczenia czasowników zostają połączone w celu utworzenia nowego znaczenia. Na przykład, 「言い出す」 oznacza "zacząć mówić", łącząc znaczenia "mówić" i "wyciągnąć". Niestety nie ma tutaj jakiejś ogólnej zasady i trzeba po prostu zapamiętać te czasowniki jako osobne słówka. Teksty pisane w formalnym kontekście, jak np. artykuły w gazetach, używają też rdzenia jako czasownika łączącego. Wrócimy do tego później w lekcji dotyczącej wyrażeń formalnych.

Formalizowanie czasowników z użyciem 「~ます」

Słownictwo

  1. 明日 【あした】 - jutro
  2. 大学 【だい・がく】 - studia
  3. 行く 【い・く】 (u-czas.) - iść
  4. 先週 【せん・しゅう】 - zeszły tydzień
  5. 会う 【あ・う】 (u-czas.) - spotkać
  6. 晩ご飯 【ばん・ご・はん】 - kolacja
  7. 食べる 【た・べる】 (ru-czas.) - jeść
  8. 面白い 【おも・しろ・い】(i-adj) - ciekawe
  9. 映画 【えい・が】 - film
  10. 見る 【み・る】 (ru-czas.) - widzieć, oglądać
Oczywiście pojęcie rdzenia czasownika wprowadziłem po to, by nauczyć cię odmieniać czasowniki do ich formy formalnej, czyli... formy masu! Forma masu zawsze znajduje się na końcu pełnego zdania, a nigdy jako część zdania podrzędnego. Kiedy poznamy zdania złożone współrzędnie, zobaczysz, że każde podzdanie zdania współrzędnie złożonego również może kończyć się formą masu. Aby odmienić czasownik do formy masu, do rdzenia czasownika dołącza się różne odmiany 「ます」 w zależności od czasu. Odmiany te ukazuje poniższa tabela.
Tabela odmian z przykładowym rdzeniem 「遊び
Odmiany ますRdzeń+ます
Prostaます 遊びます
Zaprzeczonaません 遊びません
Przeszłaました 遊びました
Przeszła Zaprzeczonaませんでした 遊びませんでした

Przykłady

  1. 明日大学行きます。 Jutro idę na uczelnię.
  2. 先週、ボブに会いましたよ。 Spotkałem Boba w tamtym tygodniu, wiesz?
  3. 晩ご飯食べませんでしたね。 Nie jadłeś kolacji, prawda?
  4. 面白くない映画見ません。 Jeśli chodzi o nieciekawe filmy, nie oglądam.

Używanie 「です」 do wszystkiego innego

Słownictwo

  1. かわいい (i-przym.) - uroczy
  2. 静か 【しず・か】 (na-przym.) - cichy
  3. 子犬 【こ・いぬ】 - szczenię
  4. とても - bardzo
  5. 好き 【す・き】 (na-przym.) - lubiany
  6. 昨日【きのう】 - wczoraj
  7. 時間 【じ・かん】 - czas
  8. ある (u-czas.) - być (nieożywione)
  9. その - tamto (skrót od 「それの」)
  10. 部屋 【へ・や】 - pokój, pomieszczenie
  11. 先週 【せん・しゅう】 - zeszły tydzień
  12. 見る 【み・る】 (ru-czas.) - widzieć
  13. 映画 【えい・が】 - film
  14. 面白い 【おも・しろ・い】(i-przym.) - ciekawy
Do zdań, które nie kończą się ru- czy u-czasownikiem, wystarczy jedynie dodać 「です」 albo 「でした」. Możesz tak zrobić również w przypadku rzeczowników zastępczych (zarówno 「の」, jak i 「ん」), traktując je jak zwyczajne rzeczowniki. Trzeba też pamiętać o usunięciu wszelkich oznajmujących 「だ」. Wychodzi na to, że, chcąc być grzecznym, nie wypada oznajmiać tak śmiało, jak czyni się to używając 「だ」. Podobnie jak forma masu, 「です」/「でした」 też może pojawić się jedynie na końcu pełnego zdania. Odmiany ukazuje tabelka.
i-przymiotnik (nie używa się だ)
SwobodnieFormalnie
Prostaかわいい かわいいです
Zaprzeczonaかわいくない かわいくないです
Przeszłaかわいかった かわいかったです
Przeszła zaprzeczonaかわいくなかった かわいくなかったです
na-przymiotnik/rzeczownik (należy usunąć だ)
SwobodnieFormalnie
Prosta静か(だ) 静かです
Zaprzeczona静かじゃない 静かじゃないです
Przeszła静かだった ※静かでした
Przeszła zaprzeczona静かじゃなかった 静かじゃなかったです

※ Zauważ, że 「でした」 używa się dla czasu przeszłego wyłącznie w przypadku rzeczowników i na-przymiotników. Częstym błędem jest używanie tej formy dla i-przymiotników. Pamiętaj: 「かわいいでした」 jest niepoprawne!

Przykłady

  1. 子犬とても好きです。 Jeśli chodzi o szczenięta, bardzo lubić. (Najbardziej naturalnym tłumaczeniem byłoby, że ktoś bardzo lubi szczenięta, jednak nie ma wystarczającego kontekstu, by wykluczyć, że to szczenięta coś bardzo lubią)
  2. 昨日時間なかったんです。 To było tak, że wczoraj nie było czasu.
  3. その部屋あまり静かじゃないです。 Tamto pomieszczenie jest niezbyt ciche.
  4. 先週見た映画は、とても面白かったです。 Film obejrzany w zeszłym tygodniu był bardzo ciekawy.

※ Zderzenie z rzeczywistością

Słyszałem już mnóstwo razy, że forma teraźniejsza zaprzeczona, jaką tutaj podaję, nie jest "oficjalnie" poprawną odmianą. Za "poprawną" odmianę uważa się zamianę końcówki 「ないです」 na 「ありません」. Rozumowanie jest takie, że formalna zaprzeczona forma czasownika 「ある」 to nie 「ないです」, lecz 「ありません」. Zatem, 「かわいくない」 tak naprawdę stałoby się 「かわいくありません」, natomiast 「静かじゃない」: 「静かじゃありません」.

W rzeczywistości jednak tzw. "oficjalna" odmiana jest w obecnych czasach raczej sztywna i przeformalizowana. W normalnych, codziennych rozmowach, praktycznie w każdym przypadku zostaną użyte odmiany przedstawione wyżej. Tak więc, jakkolwiek powinieneś używać formalnych odmian w pracach pisemnych napisanych formalnym językiem, usłyszenie ich w mowie należy do rzadkości. Polecam jednak zaznajomić się z obiema odmianami.

Bardziej formalna odmiana zaprzeczona
SwobodnieFormalnie
Zaprzeczonaかわいくない かわいくありません
Przeszła zaprzeczonaかわいくなかった かわいくありませんでした
Zaprzeczona静かじゃない 静かじゃありません
Przeszła zaprzeczona静かじゃなかった 静かじゃありませんでした

Przykłady

  1. その部屋あまり静かじゃないですよ。 Tamto pomieszczenie jest niezbyt ciche, wiesz?
  2. その部屋あまり静かじゃありませんよ。 Tamto pomieszczenie jest niezbyt ciche, wiesz?

「です」 NIE jest tym samym, co 「だ」

Słownictwo

  1. そう - tak/w taki sposób
  2. 思う 【おも・う】 (u-czas.) - myśleć
  3. はい - tak (formalnie)
  4. 答える 【こた・える】 (ru-czas.) - odpowiadać
Jeśli uczęszczałeś na lekcje języka japońskiego, to być może usłyszałeś tam, że 「です」 to taka grzeczniejsza forma 「だ」. Chciałbym tu jednak wskazać kilka kluczowych różnic, które powodują, że tak naprawde są to dwie zupełnie różne rzeczy. Nie jestem w stanie w pełni wyjaśnić powodów, dla których są to zasadniczo różne wyrazy, bez przywoływania gramatyki, której jeszcze nie poznaliśmy. W związku z tym kieruję to do tych, którzy uczyli się już japońskiego i zostali wprowadzeni w błąd, że 「だ」 jest nieformalną wersją 「です」. Ci, dla których jest to nowość, mogą śmiało pominąć tą część. Pewnie większość z was poznała już zwrot 「そう」. Otóż, pełne zdanie z użyciem stanu bycia z 「そう」, a które oznacza "tak jest", można stworzyć na cztery sposoby.

Różne sposoby powiedzenia "Tak jest"

  1. そう
  2. そうだ。
  3. そうです。
  4. そうでございます。
Pierwszy z nich 「そう」 to dorozumiany stan bycia, a 「そうだ」 jest jawnie oznajmiający. Jak wspominałem wcześniej, skromne, delikatne 「そう」 jest często używane przez kobiety, podczas gdy bardziej śmiałe 「そうだ」 jest używane przez mężczyzn. 「そうです」 jest formalną wersją 「そう」, utworzoną poprzez dołączenie 「です」 do rzeczownika. 「そうです」 nie jest formalną wersją 「そうだ」 w której 「だ」 jest zastąpione przez 「です」, już wyjaśniam dlaczego. Co, gdybyśmy chcieli zamiast tego zapytać "czy tak jest"? Istnieje na to wiele sposobów, z których kilka podaję poniżej. (Ta gramatyka zostanie poruszona w późniejszej części.)

Różne sposoby zapytania "Czy tak jest?"

  1. そう
  2. そうか?
  3. そうですか?
Jak wyjaśniałem wcześniej, 「だ」 jest używane w celu oznajmienia czegoś, co uznaje się za fakt. W związku z tym 「そうだか?」 nie jest prawidłowym sposobem na zadanie pytania, ponieważ jednocześnie oznajmia fakt i o niego pyta! Z kolei to, że 「そうですか」 jest prawidłowym pytaniem pokazuje, że 「です」 i 「だ」 są istotnie różne. 「そうです」, ukazując szacunek i pokorę, nie jest tak asertywne - jest jedynie grzeczną wersją 「そう」. Poza różnicą w niuansach między 「だ」 i 「です」, inną kluczową różnicą jest fakt, że 「だ」 jest używane w wielu rodzajach gramatyki w celu wytyczenia zdania podrzędnego. 「です」 z kolei jest używane tylko na końcu zdania w celu oznaczenia formalnego stanu bycia. Rozważmy poniższe zdania. (Ta gramatyka zostanie poruszona w późniejszej części.) そう思います」 jest poprawne, podczas gdy 「そうです思います」 nie jest, ponieważ 「です」 może wystąpić tylko na końcu zdania. Jedyny przypadek, w którym 「です」 może wystąpić w zdaniu podrzędnym, to bezpośredni cytat, jak niżej. Podsumowując, zamiana 「です」 na 「だ」 z myślą, że jedno jest formalnym odpowiednikiem drugiego (lub na odwrót) może skutkować potencjalnie niepoprawnymi gramatycznie zdaniami. Najlepiej myśleć o nich jako o zupełnie odrębnych rzeczach (ponieważ takimi właśnie są).
← Wróć (partykuły) Spis zagadnień Dalej (niezbędna gramatyka) →

This page has last been revised on 2005/1/8