Teli Çekimin Diğer Kullanımları

Bu Sayfada

Eylemlerin Teli Çekimlerinin Diğer Kullanımları
Devam Eden Olayları Anlatmada「～ている」 Kalıbını Kullanma
Sona Eren Olayları Anlatmada 「～てある」 Kalıbını Kullanma
「～ておく」 Kalıbıyla Geleceğe Yönelik Tedbirleri Anlatma
Eylemlerin Teli Halini Devinim Eylemleriyle Kullanma

Eylemlerin Teli Çekimlerinin Diğer Kullanımları

Çok sayıda farklı kullanımıyla eylemlerin teli çekimi Japonca'nın önemli dilbilgisi yapılarından birisidir. Bu konumuzda teli çekimden yararlanarak kurulan 「～ている」 ve 「～てある」 kalıplarını işliyoruz. Kabaca ifade etmek gerekirse, 「～ている」 kalıbı Türkçe'deki şimdiki zamanın karşılığıdır ve çok sık kullanılır. Bu konuda ayrıca 「～ておく」, 「～ていく」 ve 「～てくる」 kalıplarını göreceğiz.

Devam Eden Olayları Anlatmada「～ている」 Kalıbını Kullanma

「です」 ve 「だ」 ile oluşu ifade etmeyi önceki konulamızda gördük. Ne var ki bu şekilde sadece nesnelerin durağan özelliklerini yani durumlarını ifade edebiliriz. Bu geniş zamandaki bir anlatımdır. Şu an yapılmakta olup devam eden eylemler için Türkçe'deki karşılığı şimdiki zaman olan bir anlatım olanağına gereksinimimiz var. Japonca'da sürmekte olan eylemlerin anlatımı için teli çekime 「いる」 yardımcı eyleminin eklenmesi yoluna gidilir. Bu şekilde kurulan şimdiki zaman ifadeleri aynı zamanda rulu eylem işlevindedir. Bu kalıpla kurulan Japonca ifadeler Türkçe'ye şimdiki zaman ile çevirilebilecekleri gibi eylem mastarı + de/da + imek ekeylemi şeklinde de çevirilebilir.

（１）　友達は何をしているの？- Arkadaş ne yapmakta?
（２）　昼ご飯を食べている。- Öğle yemeğini yemekte.

（１）　何を読んでいる？- Ne okuyorsun?
（２）　教科書を読んでいます。- Ders kitabını okuyorum.

（１）　話を聞いていますか。- Dinliyor musun? (aslı: Hikayemi dinliyor musun)
（２）　ううん、聞いていない。- Hayır, dinlemiyorum.

Görüldüğü gibi bütün çekimleri rulu eylemlerine çekim kurallarına göre yaptık. Bu örneklerde eylemlerin masu çekimlerini ve olumsuz çekimlerini gösterdik. Japonlar bu çekimlerdeki bütün ünlü sesleri genellikle söylemeye üşenirler. Bundan dolayı gündelik konuşmalarda 「い」 sesi yutulur ve söyleniş kolaylığı sağlanır. Ancak "yutulma" yazı diline yansıtılmaz. Önceki örneklere dönersek, bunlar gündelik konuşma dilinde şu şekilde kısalacaktır:

（１）　友達は何をしてるの？- Arkadaş ne yapmakta?
（２）　昼ご飯を食べてる。- Öğle yemeğini yemekte.

（１）　何を読んでる？- Ne okuyorsun?
（２）　教科書を読んでいます。- Ders kitabını okuyorum.

（１）　話を聞いていますか。- Dinliyor musun? (aslı: Hikayemi dinliyor musun)
（２）　ううん、聞いてない。- Hayır, dinlemiyorum.

Dikkatinizi çektiyse nezaket kipindeki örnekte 「い」 sesi yutulmamış. Bazı Japonlar nezaket kipinde bile 「い」 sesini yutarlar. Bu yutma ve kısaltmalar konuşma dilinde bazen aşırıya gider. Bunları da bilelim ancak kendimizi ilk örneklerdeki gibi tam ve doğru söylenişlere alıştıralım. Aşağıdaki örnek konuşma dilindeki kolaya kaçmayı göstermekte:

Kısaltma Örneği:
（１）　何をしているの？(Hele bir ilgeci atalım.)
（２）　何しているの？ (Şimdi de ünlülerden bir iki tane.)
（３）　何してんの？ (Tamam, şimdi oldu.)

「～ている」 Kalıbıyla Kurulan İfadelerde Anlam Farklılıkları

Bazı yerleşik ifadelerde 「～ている」 kalıbının karşılığı şimdiki zaman olmamaktadır. Bunlarda eylemin bitmesiyle ortaya çıkan durumun süregeldiğini anlatılır. Bazı cümlelerde eylemin yapılıyor olduğu mu dile getiriliyor, yoksa eylemin sonucunda ortayan çıkan durumun sürdüğünü mü, belli değil. Örnek olarak 「」 ifadesini gösterebiliriz. Bu ifade ilkin "evlilik töreninin sürmekte olduğu"nu akla getirir, ancak aslında birisinin evli olduğunu anlatmak için kullanılır. Bu dile iyice yerleşmiş kalıp bir ifadedir. Konunun bu kısmında anlamlarını karıştırabileceğimiz benzer kalıp ifadelere yer veriyoruz.

「知る」 ve 「分かる」
"Anlamak" manasındaki 「分かる」 ile "bilmek" manasındaki 「知る」 eylemleri, anlatmaya çalıştıkları şeyler itibariyle birbirine çok benzerler. Bunları birbirine karıştırmamak gerekir. Örneğin 「分かっている」 "anlamış bulunmak", 「知っている」 ise "biliyor olmak" anlamına gelir.

（１）　今日知りました。- Bugün öğrendim.
（２）　この歌を知っていますか？- Bu şarkıyı biliyor musun?
（３）　道は分かりますか。- Yolu biliyor musun? (Aslı: Yolu anlıyor musun?)
（４）　はい、はい、分かった、分かった。 - Evet evet, biliyorum, biliyorum.

Devinim Eylemleri (行く、来る、vb.)
「行っている」 ve 「来ている」 eylemleri ilk önce akla gelen "gidiyor olmak" ve "geliyor olmak" anlamlarına gelmezler. Devinim belirten eylemlerin 「～ている」 çekimleri sürmekte olan devinimleri değil, içinde bulunulan durumları ifade eder, "gitmiş bulunmak" ve "gelmiş bulunmak" gibi.

（１）　鈴木さんはどこですか。- Suzuki Bey nerede?
（２）　もう、家に帰っている。- Çoktan evine dönmüş bulunuyor.
（３）　先に行っているよ。- Önden gidip [orada senden önce] bulunacağım.
（４）　美恵ちゃんは、もう来ているよ。- Mie Hanım çoktan gelmiş bulunuyor.

Sona Eren Olayları Anlatmada 「～てある」 Kalıbını Kullanma

「」 ve 「」 eylemleri aynı anlama geldikleri gibi benzer kalıplar da kurmakta. 「」 eylemi de benzer biçimde 「～てある」 kalıbını kurar. Ancak「～ている」 kalıbının aksine bu kalıp, sürmekte olan bir eylemi değil, tamamlanmış, son bulmuş bir eylemi, daha doğrusu eylemin yol açtığı durumu anlatır. Daha çok eylemlerin neticesi anlatılmak istendiğinde kullanılır. Kalıbın son bulan eylemi başka bir olayın hazırlayıcısıymış izlenimini verir. 「～てある」kalıbıyla daha çok 「は」 ve 「も」 ilgeçleri kullanılır.

（１）　準備はどうですか。- Hazırlıklar ne alemde?
（２）　もう、してあるよ。 - Tamamlandı bile.

（１）　旅行の計画は終った？- Gezi programı tamam mı?
（２）　うん、切符を買ったし、ホテルの予約もしてある。- Evet; hem bileti aldım, hem de hotel rezervasyonlarını yaptım.

「～ておく」 Kalıbıyla Geleceğe Yönelik Tedbirleri Anlatma

「～てある」 kalıbını başka bir eyleme hazırlık olarak yapılan etkinliği dile getirmek için kullandık. 「～ておく」 kalıbını ise gelecekteki bir gereksinimi göz önünde bulundurarak yaptığımız etkinliği dile getirmek için kullanırız. Bu kalıbı bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki akşama misafiriniz var ve ikram etmek için gazoz aldınız. Ancak 6'lı ambalajda ılık halde satıldığı için içimi pek hoş değil, daha sonra soğuk içebilmek için buzdolabına koymayı akıl ettiniz. Japonca'da bu gibi durumları anlatmak için 「」 ile kurulan bu kalıp kullanılır. Kanci yazımını bir önceki cümlede verdiğimiz bu eylem sözünü ettiğimiz kalıp içinde kullanıldığında Hiragana ile yazılmakta.

（１）　晩ご飯を作っておく。- [Zamanında hazır olsun diye] akşam yemeğini pişirmek.
（２）　電池を買っておきます。- [Bulunsun diye önceden] pil alacağım.

Söyleniş kolaylığı sağlamak için 「ておく」 bazen 「～とく」 olarak kısaltılır:
（１）　晩ご飯を作っとく。- [Zamanında hazır olsun diye] akşam yemeğini pişirmek.
（２）　電池を買っときます。- [Bulunsun diye önceden] pil alacağım.

Eylemlerin Teli Halini Devinim Eylemleriyle （行く、来る） Kullanma

Japonca'da eylemlerin teli hallerinin "olmak", "gitmek" ve "gelmek" eylemleriyle kullanımları birer kalıp ifadedir. Eylemlere üzerinde bulunma, uzaktaki bir yere yönelme ya da yakındaki bir konuma dönme anlamlarını verir. Japonca'da bu kalıplarla en sık kullanılan eylem 「」 eylemidir. Bu şekilde kurulan ifadelerden 「」 sahip olmak, 「」 bir yere götürmek, 「」 ise bir yere getirmek anlamına gelir. Devinim eylemlerinin çekimleri kalıptan etkilenmez, her zamanki gibidir.

（１）　鉛筆を持っている？- Kalemin var mı?
（２）　鉛筆を学校へ持っていく？- Kalemi okula götürüyor musun?
（３）　鉛筆を家へ持ってくる？- Kalemi eve getiriyor musun?

Bu örneklerin tam çevirisini yapamasak da bunları iki aşamalı eylemler gibi düşünmek belki yardımcı olur, "elinde tutup gitmek", " elinde tutup gelmek" gibi. Başka örnekler:

（１）　お父さんは、早く帰ってきました。- Babam eve erken döndü.
（２）　駅の方へ走っていった。- İstasyon tarafına koşturdu.

Devinim eylemlerini bu kalıplarda günümüze veya geleceğe yönelik eylemleri anlatmak için de kullanabiliriz:

（１）　冬に入って、コートを着ている人が増えていきます。
- Kış gelince palto giyen insanlar artacak. (O zaman gelecek)

（２）　一生懸命、頑張っていく！
- Var gücümle gayret edeceğim. (Geleceğe yönelik)

（３）　色々な人と付き合ってきたけど、いい人はまだ見つからない。
- Çeşit çeşit insanlarla çıktım ama daha içlerinden iyi biri çıkmadı.

（４）　日本語をずっと前から勉強してきて、結局はやめた。
- Uzun süre öncesine kadar Japonca çalışmıştım, [artık] bıraktım.

← Önceki (Bileşik Cümleler)

İçindekiler

Sonraki (Beceri İfade Etme) →