Yüceltici veya Mütevazi Sözler Söylemek

← Önceki (Ettirgen ve Edilgen Eylemler) |

Bu Sayfada

Yüceltme ve Tevazu Üslupları
Yerleşmiş Kalıplar
Başka Özel Sözcükler
Yüceltme ve Tevazu Biçimleri
Yüceltme Üslubunda İstekler

Yüceltme ve Tevazu Üslupları

Japonlar konuşurken üç nezaket seviyesinden biri benimserler; normal (teklifsiz) konuşma, nazik konuşma ve yüceltici/mütevazi konuşma. 「～です」 ve 「～ます」 çekimlerini işlediğimiz konularda Nezaket Japoncası'nı zaten gördük. Bu konuda bir üst nezaket seviyesini, yani yüceltme ve tevazu üsluplarını işleyeceğiz. Bu üslupların kullanımına en çok alışverişte rastlarız, örneğin restoranlarda ve mağazalarda. Bu gibi durumlarda konuşucu her zaman kendini daha alt seviyede görür ve kendisinin yaptığı/yapacağı eylemleri tevazu üslubunda dile getirir. Başkasının yaptığı/yapacağı eylemler içinse yüceltme üslubunu kullanır.

Yerleşmiş Kalıplar

Buradaki zorluk aynı kavramın farklı üsluplar için ayrı sözcüklerle karşılanmasında. Aşağıdaki tablomuzda aynı kavramı karşılayan yüceltici ve mütevazi sözcükleri veriyoruz. Tevazu ve yüceltme için genel çekim kurallarının olmasına rağmen bazı eylemlerin özel çekimleri var, bunlara da konumuzun ilerleyen kısımlarında yer vereceğiz.

Yüceltme veya Tevazu Belirten Eylemler
Normal	Yüceltici	Mütevazi
する	なさる	致す
行く	いらっしゃる／おいでになる	参る
来る	いらっしゃる／おいでになる	参る
いる	いらっしゃる／おいでになる	おる
見る	ご覧になる	拝見する
聞く	－	伺う
言う	おっしゃる	申す／申し上げる
あげる	差し上げる	－
くれる	下さる	－
もらう	－	いただく
食べる	召し上がる	－
知っている	ご存知（です）	存じる

Çekimleri Özel Olan Yüceltici Eylemler

Bu eylemlerden birkaçı normal masu çekimine uymaz. Bunlar 「」、「」、「」、「」、 and 「」. Bu eylemlerin masu çekimlerinde 「る」 hecesi 「り」 yerine 「い」ye dönüşür. Masu çekimin dışındaki çekimler ise bildiğimiz gibi yapılır.

ます Çekimleri
Yalın	ます Çekimi	ます Geçmiş Çekimi	ます Olumsuz Çekimi	ます Olumsuz Geçmiş Çekimi
なさる	なさいます	なさいました	なさいません	なさいませんでした
いらっしゃる	いらっしゃいます	いらっしゃいました	いらっしゃいません	いらっしゃいませんでした
おっしゃる	おっしゃいます	おっしゃいました	おっしゃいません	おっしゃいませんでした
下さる	下さいます	下さいました	下さいません	下さいませんでした
ござる	ございます	ございました	ございません	ございませんでした

Yüceltme Üslubu Örnekleri

Birkaç örneğe bakalım. Buradaki örneklerin tümünde ikinci bir şahsa soru yöneltiğinden yüceltme üslubunu kullanmak uygun düşer.
（１）　アリスさん、召し上がりましたか。- Alice Hanım, yemek yediniz mi?
（２）　でをなさっているんですか。- İşinizde ne yapıyorsunuz?
（３）　をくださいますか。- Bana tavsiye mektubu verme lütfunda bulunur musunuz?
（４）　からいらっしゃいましたか。- Ne taraftan geldiniz?
（５）　、へいらっしゃいますか。- Bugün nereye gideceksiniz?

Tevazu Üslubu Örnekleri

Aşağıdaki örneklerin tümünde konuşucu kendinden bahsediyor, dolayısıyla tevazu üslubu kullanılmış:
（１）　はキムと申します。- Bana Kim derler. (Adım Kim.)
（２）　がをいただけますか。- Yazdığım raporu okuma fırsatınız oldu mu?
（３）　致します。- Beni mazur görün. / Kusura bakmayın. (aslı: Kabalık ettim.)

Başka Özel Sözcükler

Bu kalıpların haricinde başka sözcüklerin de nazik biçimlerinden söz etmek mümkün. Herhalde içlerinde en bilindik olanı 「」. 「」 eylemi 「」 eyleminin daha nazik halidir. Bu eylem hem canlılar hem cansızlar için kullanılabilir. Hemen her zaman 「」 şeklinde kullanılır; 「」 şekline kullanımı pek nadirdir. Nezaket belirtmek olmak üzere 「です」 nun yerine ise 「で」 ifadesi geçer. Bu ifade 「で」nun masu çekimidir; 「で」 dan gelir. Bu sonuncusunu epey sonraki bir konumuzda işleyeceğiz.

Örnekler

（１A）　は、のです。- Burası benim odam.
（１B）　は、のでございます。- Bu tarafta benim odam bulunmakta.

（２A）　はのにあります。- Tuvaletler bu binanın ikinci katında.
（２B）　はのにございます。- Tuvaletler bu binanın ikinci katında bulunmakta.

Başka özel bir sözcük de 「いい」 sözcüğü. Daha resmi durumlar için bunun yerine 「よろしい」 sözcüğü kullanılır. Japonca'da özür dileme bile birçok farklı nezaket seviyesinde yapılabilir, aşağıda örneklerle açıklıyoruz.

Nezaket derecesine göre özür dileme:
（１）　ごめん。
（２）　ごめんなさい。
（３）　すみません。
（４）　申し訳ありません。 (申し訳 sözcüğü 言い訳 sözcüğünün mütevazi hali)
（５）　恐れ入ります。
（６）　恐縮です。

Bir de 「さん」 ünvanının yerine geçen 「様」 sözcüğü var. Bu yüceltici ünvana gündelik konuşmalarda pek ihtiyacımız olmaz. Ancak, yazışmalarda iyi bildiğimiz kişilere bile 「様」 diye hitap etmemiz gerekir. Bu ünvanı kasiyerler ve garsonlar da müşterilere karşı sıkça kullanır. İmparator soyundan kişiler ve Allah için 「様」 takısı elbette ki kullanılır; 「神様」 örneğinde olduğu gibi.

Yüceltme ve Tevazu Biçimleri

Diğer eylemlerin yüceltme ve tevazu çekimleri için genel kalıplar mevcut. Bu kalıplar 「」 önekinden faydalanır. Bu önek belli bazı sözcüklerin başında yüceltme maksadıyla kullanılır. Hatta birkaç sözcük var ki bu ek olmadan kullanılmaz, mesela 「」、「」 ve 「」. Genel bir kural olarak 「」 öneki, olan sözcükler için 「ご」 diye （例：ご、）, olan sözcükler içinse 「お」 diye （例：、お） okunur. İstisnalar da var; örnegin 「お」 sözcüğü. 「」 öneki nadiren Kanci'de yazılır, Hiragana 「ご」 ve 「お」 yazımlarını bilmek yeterli.

Yüceltme Biçimi

Konumuzun başındaki tabloda yer almayan eylemlerin yüceltme biçimlerini şu şekilde elde ederiz:

お + eylem gövdesi + に + なる

Bu kalıbın çekimi sondaki 「なる」 eylemine uygun olarak ulu eylemlerin çekimi gibi yapılır. Yalnız bu şekilde kurulan ifadelere seyrek rastlanır.

（１）　先生はどうお考えになりますか。- Hocam [bu konuda] ne düşünüyorsunuz?

「見る」 eylemi için özel bir durum sözkonusu. Bu kalıpta "görmek" eyleminin gövdesi yerine onun anlamca yerini tutan bir ad kullanılır. Yani 「見る」 eyleminin yüceltme biçimi 「ご覧になる」 olur.
（２）　私の本をご覧になりましたか。- Kitabımı gördünüz mü?

Yüceltme biçimi için ikinci bir yol:
お + eylem gövdesi + です

Hazır yemek restoranlarına girer girmez şu cümleyi duyarız:
（１）　店内でお召し上がりですか。- Restoran içinde mi yiyiceksiniz?
Hizmet sektörü çalışanları olabildiğince nazik olmaya çılışır ve bu tarz çifte yücelmeler içeren ifadeler kullanırlar. Bunların gerekli olup olmadığı, dilbilgisi kurallarına uyup uymadığı ayrı bir mesele.

（２）　もうお帰りですか。- Eve mi dönüyorsun artık?
（３）　お手数ですが、これを直していただけますか。- Zahmet olacak ama şunu benim için düzeltir misin rica etsem.

Yüceltme İfadelerinde 「ください」 Sözcüğünü Kullanma

「」 sözcüğüyle birlikte kurulan yüceltme ifadelerinin kullanımı daha yaygın. Bunun için kalıplardaki 「に」 sözcüklerini 「」 ile değiştirmek yeterli.

Çok sık duyacağınız başka bir örnek:
（１）　少々お待ち下さい。- Az bekleyin lütfen.

Sıradaki örnek ise 「ご覧になる」 ifadesinin 「ください」 sözcüğü ile kullanımını gösterir.
（２）　こちらにご覧下さい。- Bu tarafa bakın lütfen.

Örnekleri ad türünden başka sözcükler için de çoğaltabiliriz. Tren yolculuğunu ele alalım örneğin.
（３）　閉まるドアにご注意下さい。- Kapanan kapılara dikkat lütfen.

Tevazu Biçimi

Eylemlerin tevazu biçimleri şu kalıba uygun olarak kurulur:

お + eylem gövdesi + する

İlk örneği muhtemelen zaten biliyoruz, ama esas anlamını da bir görelim.
（１）　よろしくお願いします。- Memnun oldum. (Aslı: Uygun şekilde rica ederim.)
（２）　先生、お聞きしたいことがありますが。- Hocam, sormak istediğim birşey var.
（３）　すみません、お待たせしました。- Kusura bakmayın, beklettim.
（４）　千円からお預かりいたします。- Sizin 1000 yeninizi saklayacağız.
Son örnekte 1000 yenlik bir ödemenin para üstü tam olarak verilmek üzere sonraki bir zamana bırakılıyor. Bazı Japonlar bu örnekteki 「から」 sözcüğü yerine 「を」 sözcüğünün kullanılması gerektiği üzerinde ısrar ediyor.

Yüceltme Üslubunda İstekler

「～」 sözcüğünü kullanarak nazik isteklerde bulunmayı daha önce bu konumuzda işledik. Şimdi ise istekleri, eylemlerin nazik biçimlerini kullanarak dile getirmeyi işleyeceğiz. Öğreneceğimiz kural yukarıda verilen, 「～ます」 çekimleri özel olan eylemler için geçerli. Örnek olarak 「」、「」、「」 ve 「」 eylemlerini sayabiliriz.

Özet

Yüceltici eylemin masu çekimininin son hecesi 「せ」 ile değiştirilir.
例）　下さる → 下さいます → 下さいませ
例）　いらっしゃる → いらっしゃいます → いらっしゃいませ

Resmiyet derecesi daha düşük daha kısa bir çekim de masu çekiminden son iki hecenin atılmasıyla elde edilir.
例）　下さる → 下さいます → 下さい
例）　いらっしゃる → いらっしゃいます → いらっしゃい

Sonunda 「しなさい」 ve 「してください」 çekimlerinin hangi kurala göre yapıldıklarını öğrendik. Son olarak birkaç örneğe göz atalım.

Örnekler

Japonya'da herhangi bir dükkana girdiğinizde ilk duyacağınız şey muhtemelen şu olur:
（１）　いらっしゃいませ。- [Hoşgeldiniz], içeri buyurun.

Ancak orta yaşlı suşi lokantası şefleri gibi kişiler bu ifadeyi biraz kısaltarak söyler:
（２）　いらっしゃい！- Buyurun, içeri gelin.

Birkaç örnek daha:
（３）　ありがとうございました。またお越しくださいませ。- Çok teşekkür ederiz. Lütfen yine buyurun.
（４）　どうぞ、ごゆっくりなさいませ。- Lütfen acele etmeyin, rahat edin.

← Önceki (Ettirgen ve Edilgen Eylemler)

İçindekiler

Sonraki (Eylemlerde Kasıtsızlık) →